Όταν το ανθρώπινο χεράκι πειράζει τις εξ αποκαλύψεως αλήθειες!
Οι πανάρχαιοι, αρχαίοι ή απλά παλιοί θεσμοί λατρείας που ονομάζουμε οργανωμένες θρησκείες μετρούν μπόλικα χρόνια ζωής στις δογματικές τους πλάτες, διαχειριζόμενες την πίστη εκατοντάδων εκατομμύριων ανθρώπων ανά την υφήλιο.
Κάτοχοι της εξ αποκαλύψεως αλήθειας, μοιάζουν σήμερα απαρασάλευτοι ογκόλιθοι σε όρους μη εξέλιξης, αν και μόνο έτσι δεν ήταν τα πράγματα στο διάβα του ιστορικού χρόνου.
Υπαναχώρησαν λοιπόν ακόμα και σε πυρηνικές δοξασίες, διαπραγματεύτηκαν και επαναπροσέγγισαν την αλήθεια τους, παραδίδοντάς μας σήμερα ένα συμπαγές πλέγμα πίστης, το οποίο ωστόσο θα ήταν καταγέλαστο ή τουλάχιστον αξιοπερίεργο στον θρησκευόμενο παλιότερων εποχών.
Γιατί άλλαξαν πράγματι ρότα ακόμα και στις θέσεις που μοιάζουν τώρα αμετακίνητες…
Ο ισλαμισμός αποδεχόταν τις εικόνες του Μωάμεθ και οι Μουσουλμάνες δεν έκρυβαν το πρόσωπό τους
Ξέρουμε πια καλά πως οποιαδήποτε καρικατούρα του μεγάλου προφήτη του μωαμεθανισμού μπορεί να πυροδοτήσει ταραχές ή ακόμα και σφαγές, αφού μέχρι και οι μετριοπαθείς πιστοί τις βρίσκουν αποτρόπαια βλάσφημες και εξόχως προσβλητικές. Αν και το πρώιμο Ισλάμ δεν είχε απολύτως κανένα πρόβλημα με τις αναπαραστάσεις του Μωάμεθ!
Βλέπετε στις πρώτες μέρες της νέας θρησκείας η λεγόμενη ισλαμική τέχνη υιοθέτησε την εξαιρετική τεχνική δεξιοτεχνία και την υφολογική και εικονογραφική ποικιλία των παλιότερων αραβικών παραδόσεων, αντικατοπτρίζοντας τις περιπέτειες του Μωάμεθ μέσα από μια πληθώρα παραστάσεων. Ήταν αρκετά αργότερα όταν συγκεκριμένες παραβολές από το Κοράνι ερμηνεύτηκαν με τόσο δογματικό τρόπο που πλέον απαγορευόταν οποιαδήποτε εικαστική προσέγγιση του προφήτη, αν και πάλι οι πίνακες με τον Μωάμεθ θεωρούνταν ότι συνέβαλαν στην εγκαθίδρυση της πίστης και την ευσέβεια.
Ακόμα και στον 13ο αιώνα ανθούσε το εμπόριο με τις περίφημες ισλαμικές μινιατούρες του Μωάμεθ, που τον απαθανάτιζαν σε κάθε στιγμιότυπο της περιπετειώδους ζωής του. Ήταν μόνο κατά τον 15ο αιώνα που εξαπλώθηκε πάνω στον μουσουλμανικό κόσμο η πεποίθηση ότι η αναπαράσταση του προφήτη ήταν βλασφημία, αν και τότε ακόμα η απαγόρευση αφορούσε μονάχα στο πρόσωπό του (απεικονίσεις της εποχής έδειχναν πια τον γεννήτορα του Ισλάμ από πίσω, αν και οι συνήθεις αναπαραστάσεις του συνέχιζαν να συνυπάρχουν).
Την ίδια στιγμή, πουθενά στο Κοράνι δεν αναφέρεται η μπούρκα (ούτε το νικάμπ φυσικά!) και οι Πρωτομουσουλμάνες θα το θεωρούσαν καθαρή τρέλα να κρύβουν τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους από τη δημόσια θέα. Στις πρώτες μέρες του Ισλάμ, οι γυναίκες ήταν αναπόσπαστο και ζωτικής σημασίας μέρος της θρησκευτικής ζωής, κάτι που αναγνώριζε φυσικά τόσο ο προφήτης Μωάμεθ όσο και πιστοί ακόλουθοί του.
Όλα φαίνεται να άλλαξαν από τα τέλη του 7ου αιώνα, όταν η ιδέα του αποκλεισμού των γυναικών από το θρησκευτικό τελετουργικό αλλά και η απόκρυψη του προσώπου τους γενικεύτηκε, αν και πάλι ο λόγος βασιζόταν σε πολιτισμικά χαρακτηριστικά παρά σε θρησκευτικές δοξασίες: όταν οι μουσουλμανικές στρατιές εισέβαλαν στην Περσία, ήρθαν σε επαφή με την εκεί μακραίωνη παράδοση και με το πέπλο που συνήθιζαν να φορούν οι ντόπιες. Κι έτσι οι νέοι χαλίφηδες αντί να αποτινάξουν την πρακτική, την ενσωμάτωσαν στη μουσουλμανική κουλτούρα κάνοντας το χιτζάμπ συνώνυμο του ίδιου του Ισλάμ.
Γι’ αυτό και οι μελετητές διακρίνουν σήμερα μεταξύ ισλαμικής διδασκαλίας και μουσουλμανικού πολιτισμού, θεωρώντας το πρώτο άμεσο απότοκο του Κορανιού και το δεύτερο απλό πολιτισμικό στοιχείο, ένα πολυποίκιλο κοινωνικό φαινόμενο κοντολογίς της υιοθέτησης του ισλαμισμού. Η μπούρκα εξάλλου ως λέξη προϋπήρχε στις αραβικές διαλέκτους πολύ πριν από την έλευση του μωαμεθανισμού, σημαίνοντας απλώς ένα κομμάτι υφάσματος, ένα μαντίλι, που φοριόταν ως τρόπος προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα και τις αμμοθύελλες, τόσο σε ανθρώπους όσο και ζώα.
Οι πρώιμοι ινδουιστές ενδέχεται να επιδίδονταν σε ανθρωποθυσίες
Συγκρινόμενες με τον πανάρχαιο ινδουισμό, οι λοιπές μεγάλες θρησκείες του πλανήτη μοιάζουν με νεογνά που φορούν ακόμα τις πάνες τους. Ως κράμα διαφορετικών θρησκευτικών παραδόσεων, οι ινδουιστικές συγχωνευτικές λατρείες φαίνεται να υπάρχουν εν σπέρματι ήδη από το 2000 π.Χ., καθώς οι κάτοικοι της κοιλάδας του Ινδού ποταμού λάτρευαν μια πρωτόλεια εκδοχή του Σίβα.
Αν και αυτό που αποκαλούμε σήμερα μοντέρνο ινδουισμό πηγάζει από τη λεγόμενη Βεδική Περίοδο και τους Βέδες, τους ιερούς σανσκριτικούς ύμνους του 1500-1200 π.Χ. που εξελίχθηκαν προοδευτικά στις ιδρυτικές πράξεις της νέας θρησκείας. Η προφορική αυτή θρησκευτική γραμματεία διέφερε από το παραδεδομένο αργότερα σώμα πίστης σε ένα ειδοποιό χαρακτηριστικό: την ανθρωποθυσία!
Τα ιερά κείμενα των Βεδών διασώθηκαν και μάλιστα αναλλοίωτα, καθώς οι ιερείς αποστήθιζαν το περιεχόμενό τους και το ακολουθούσαν απαρέγκλιτα. Γιατί είχαν τέτοια σπουδαιότητα ώστε να διατηρηθούν άθικτα; Μα γιατί περιέγραφαν με πάσα λεπτομέρεια τη θυσιαστήρια τελετή, το τυπικό της οποίας ακολουθούσαν οι λειτουργοί με ιδιαίτερη σχολαστικότητα. Οι έμμετρες Βέδες εξελίχθηκαν προοδευτικά στις Βραχμάνες, όπου πια οι θυσιαστήριες ωδές περιγράφουν με εξαντλητική λεπτομέρεια το τελετουργικό της ανθρωποθυσίας, αν και δεν είναι ακριβώς ξεκάθαρο αν επρόκειτο πράγματι για τυπικό ή αν αντίθετα οι παραβολές χρησιμοποιούνται ποιητική αδεία.
Ενδείξεις από ανθρώπινα απομεινάρια έχουν πάντως βρεθεί σε βωμούς της περιόδου, κάτι που υποδεικνύει ότι ίσως οι πρόγονοι των ινδουιστών έσφαζαν ανθρώπους για θρησκευτικούς λόγους. Αν αυτό συνέβαινε πράγματι, τότε αρκετά χωρία των αρχαίων κειμένων αποκτούν μια ιδιαιτέρως μακάβρια χροιά…
Ο βουδισμός απαγόρευε τις αναπαραστάσεις του Βούδα
Η θρησκεία που τόσο έχει συνδεθεί με τα κολοσσιαία αγάλματα του ιστορικού ιδρυτή της Σιντάρτα Γκαουτάμα δεν έμοιαζε καθόλου διατεθειμένη να αποδεχθεί τις επίγειες απεικονίσεις του! Και ήταν πράγματι μια συμπτωματική αλλαγή στη θρησκευτική εικονογραφία του βουδισμού που μας χάρισε τη γνώριμη πια αναπαράστασή του. Αρκεί να αναφέρουμε ότι κατά την πρώτη περίοδο του βουδισμού, ο Βούδας δεν απεικονιζόταν ποτέ.
Η παρουσία του υποδηλωνόταν στη βουδιστική τέχνη από σύμβολα και σημάδια, όπως ένα ζευγάρι πατημασιές ή μια άδεια θέση, καθώς απαγορευόταν διά ροπάλου να απεικονιστεί η επίγεια μορφή του. Όλα όμως άλλαξαν κατά τον 1ο αιώνα μ.Χ., όταν η ανθρώπινη υπόσταση του Βούδα κυριάρχησε στη θρησκευτική τέχνη, ως αποτέλεσμα ενδεχομένως της ελληνιστικής επιρροής στα βορειοδυτικά σύνορα της Ινδίας: εικαστικά σύμβολα της ελληνιστικής περιόδου αναμείχθηκαν με ανατολικό συμβολισμό για να εκφράσουν τώρα τον ιδιαίτερο ινδικό βουδισμό. Σύντομα διαφορετικά στιλ απεικόνισής του θα γεννιόνταν σε διάφορες επαρχίες της χώρας, σφραγίζοντας κάποια στιγμή τη μορφή που όλοι πια ξέρουμε καλά…
Ο εβραϊσμός δεν είχε κανένα πρόβλημα με την πολυγαμία
Η μητέρα όλων των αβρααμικών θρησκειών δεν ήταν ποτέ υπέρ της μονογαμίας, έστω κι αν πια έχει ξεχαστεί το θέμα. Ακόμα και κατά τον 14ο αιώνα ο εβραϊκός πληθυσμός της Ισπανίας μπορούσε να εκτελεί τις πολυγαμικές πρακτικές του πληρώνοντας ένα μικρό τίμημα στο στέμμα! Το ισπανικό οικογενειακό Δίκαιο περιλάμβανε μάλιστα ειδικές διατάξεις πάνω στην πολυγαμική αυτή εξαίρεση των Ισραηλιτών. Πηγαίνοντας αρκετά πίσω στο παρελθόν, η πρακτική παραήταν διαδεδομένη, αν και η πρώιμη ραβινική γραμματεία συμβούλευε τον άντρα να μην παίρνει περισσότερες από τέσσερις γυναίκες. Ο μωσαϊκός νόμος επέτρεπε τις πολυγαμικές ενώσεις μέχρι και πολλούς αιώνες μετά την έλευση του Χριστού στον κόσμο.
Και ήταν μόνο στις αρχές του 11ου αιώνα όταν ο μεγάλος ταλμουδιστής Ραβίνος Γκερσόμ απαγόρευσε την πρακτική, μετατρέποντας έτσι τον ιουδαϊσμό σε μια πραγματικά μονογαμική θρησκεία. Σύντομα οι εβραϊκές κοινότητες βόρειας Γαλλίας και Γερμανίας θα μεταστρέφονταν στη μονογαμία, αν και οι εβραίοι της Ισπανίας, της Ιταλίας και της Ανατολής θα συνέχιζαν να εξασκούν την πολυγαμία για αρκετά μεγάλο διάστημα μετά τη ραβινική απαγόρευση…
Η χριστιανική Εικονομαχία και οι πρώιμες αναπαραστάσεις του Ιησού
Παρά το γεγονός ότι δεν σώζεται καμιά φωτογραφία του(!),μία είναι η εικόνα του Ιησού που έχει σφραγίσει τα επίγεια χαρακτηριστικά του: αυτή που μακρυμάλλη και μουσάτου παλικαρά με την ψιλόλιγνη κορμοστασιά και το θεληματικό πηγούνι. Αυτή λατρεύει ο πιστός παντού, από το Βατικανό μέχρι και την πιο απομακρυσμένη εκκλησιά της Παταγονίας, αν και δεν αναπαριστούσε έτσι διαχρονικά η χριστιανοσύνη τον Σωτήρα: για τα πρώτα τριακόσια χρόνια, ο Ιησούς ήταν τελείως διαφορετικός!
Η αρχαιολογική σκαπάνη έχει φέρει στο φως πρώιμες απεικονίσεις του Θεανθρώπου και μόνο έτσι δεν ήταν το πρόσωπό του: ο Γιος του Θεού, χαραγμένος πάνω σε γυάλινη πλάκα που ήρθε στο φως σε ανασκαφή στην Ισπανία και χρονολογείται από τον 4ο αιώνα, είχε κοντά κατσαρά μαλλιά και ίχνος τρίχας στο πρόσωπό του, όπως εξάλλου και οι απόστολοι Πέτρος και Παύλος, οι οποίοι δεν είχαν επίσης μούσι.
Αυτή δεν είναι φυσικά η μόνη ένδειξη της αλλαγής της εικόνας του Χριστού στους αιώνες, καθώς στο Βρετανικό Μουσείο μπορεί να θαυμάσει κανείς θραύσμα από μωσαϊκό του 4ου αιώνα που τον αναπαριστά καλοξυρισμένο και με προγούλι! Ταυτοχρόνως, οι βυζαντινοί αγιογράφοι ακόμα και στα τέλη του 13ου αιώνα τον απεικόνιζαν με κατσαρά μαλλιά και χωρίς μούσι και ήταν πολύ αργότερα που απέκτησε τη μουσάτη μορφή που τον ξέρουμε πλέον.
Αφήνοντας τις περιπέτειες της αναπαράστασης του Ιησού κατά μέρος, ο χριστιανισμός ξεκίνησε με στάση καταδικαστική για την αναπαράσταση του Θεανθρώπου. Καθώς ο ιουδαϊσμός απαγορεύει διαχρονικά τις εικόνες του Θεού, το χριστιανικό παρακλάδι του ήταν αναγκασμένο να ακολουθήσει τα ίδια πρότυπα στις πρώτες του εκδηλώσεις. Το να δει Πρωτοχριστιανός εικόνα του Κυρίου κατά τους πρώτους 2-3 αιώνες της χριστιανοσύνης θα ήταν με λίγα λόγια αδιανόητο, καθώς η παλαιοχριστιανική τέχνη περιορίστηκε σε συμβολικές και αλληγορικές αναπαραστάσεις, εναρμονιζόμενη με τα κελεύσματα της Παλαιάς Διαθήκης.
Οι πιστοί έπρεπε να επικεντρωθούν στην αναζήτηση της πνευματικότητας και της χριστιανικής αλήθειας, αν και αυτή η αυστηρή μέθοδος λατρευτικής προσέγγισης δεν έδενε με τη ρωμαϊκή συνήθεια των μεγαλεπήβολων θεϊκών αγαλμάτων που κοσμούσαν τις πλατείες της αυτοκρατορίας. Παρά το γεγονός ότι ο λόγος για την εμφάνιση των άγιων εικόνων παραμένει αντικείμενο θεολογικής έρευνας, συναίνεση φαίνεται να υπάρχει στο γεγονός ότι οι πρώτες αναπαραστάσεις του Ιησού δημιουργήθηκαν ως λατρευτικό δέλεαρ στους προσφάτως εκχριστιανισμένους Ρωμαίους, οι οποίοι ήταν παγανιστές λίγες μόλις δεκαετίες πριν. Όποιος κι αν ήταν ο λόγος, πυροδότησε μια τιτάνια αλλαγή στη θρησκευτική τέχνη της χριστιανικής Δύσης.
Όσο για το ιδιαίτερο και ορθόδοξο βυζαντινό κεφάλαιο της Εικονομαχίας, που δίχασε τους Βυζαντινούς σε Εικονομάχους και Εικονολάτρες, μόνο λάδι έριξε στη φωτιά αναβιώνοντας την παλιότερη θεολογική συζήτηση για τον ρόλο των εικόνων και τη χρησιμότητά τους στη χριστιανική παράδοση…