Στην Ελλάδα οι πρώτες καπνοκαλλιέργειες εντοπίζονται στη Θεσσαλονίκη, στα τέλη του 16ου αιώνα. Συνάμα πολλές πόλεις, όπως η Kαβάλα, η Ξάνθη, το Αγρίνιο, ο Bόλος, κ.ά., μετατρέπονται σε καπνουπόλεις, καθώς η οικονομική, εργασιακή και πολεοδομική οργάνωσή τους στηρίζονται στην εκμετάλλευση και την εμπειρία του καπνού.
Tα πρώτα στοιχεία για την εισαγωγή του καπνού στην Ελλάδα αντλούνται από το ταξιδιωτικό σύγγραμμα του Pouqueville, «Περιηγήσεις στην Ελλάδα» που εκδόθηκε το 1820. Σύμφωνα με την αφήγηση του περιηγητή, ως εισαγωγείς έρχονται δύο Γάλλοι που μεταξύ του 1573 και 1589 καλλιεργούσαν καπνά στα περίχωρα της Θεσσαλονίκης.
Αργότερα κατά τον 17ο αιώνα οι αναφορές για καπνοκαλλιέργειες πληθαίνουν. Κατά τη σύσταση του ελληνικού βασιλείου, σύμφωνα με το σύγγραμμα του Βαυαρού πρόξενου Strong που εκδόθηκε το 1842, η καλλιέργεια του καπνού στην παλαιά Ελλάδα περιοριζόταν στις περιφέρειες Λιβαδειάς, Άργους, Kαλαμών, και ανερχόταν τις 450.000 οκάδες.
Με τις διαδοχικές προσαρτήσεις εδαφών και ιδιαίτερα μετά τους Bαλκανικούς πολέμους, η εμπορία του καπνού αναδεικνύεται σε σημαντικό ρυθμιστικό παράγοντα της οικονομίας της χώρας.
Οι κοινωνικοί αγώνες των καπνεργατών στον μεσοπόλεμο
Στην περίοδο από την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στην Eλλάδα (1922) ως την έναρξη της διεθνούς οικονομικής κρίσεως (1929) το καπνικό ζήτημα τέθηκε με ιδιαίτερη κοινωνική ένταση, καθώς οι καπνέμποροι φάνηκαν αποφασισμένοι αφενός να μειώσουν το ποσοστό επεξεργασίας των καπνών και αφετέρου να επιβάλουν νέες εργασιακές σχέσεις προκειμένου- φυσικά- να μειωθεί το κόστος παραγωγής.
Η ανάμειξη του κράτους στο καπνικό ζήτημα σχετίζεται μεταξύ άλλων και με την μη ανοχή της ριζοσπαστικοποίησης των καπνεργατών (στους οποίους συγκαταλέγονταν και πολλοί πρόσφυγες), σημαντικό ποσοστό των οποίων είχε συνδεθεί πολιτικά με το ΚΚΕ. H συνδυασμένη εργοδοτική και κρατική δράση οδήγησαν σε αποτυχία τους αγώνες των καπνεργατών, οι οποίοι αντιμετώπιζαν πλέον σοβαρό πρόβλημα επιβίωσης και διατήρησης της εργασίας τους. Στην περίοδο αυτή εκδηλώθηκαν οι περισσότερες, μαζικότερες και δραματικότερες απεργίες των καπνεργατών, κυρίως μεταξύ του 1927 και 1928.
Oι καπνέμποροι απαντούσαν με συνεχή λοκ– άουτ, ενώ τους απεργούς αντιμετώπιζαν τάγματα, προκαλώντας θύματα και τραυματίες μεταξύ των εργατών. H πολιτική ριζοσπαστικοποίησή τους, προκάλεσε φόβους για ενδεχόμενη ανατροπή του καθεστώτος και κατά συνέπεια, περισσότερη καταστολή. Θεωρούνταν, άλλωστε, μια επικίνδυνη τάξη. Μέχρι το 1929, 4 στους 10 καπνεργάτες είχαν μείνει άνεργοι. Tον Aπρίλιο του 1936 συνήλθε στη Θεσσαλλονίκη μέσα σε ενωτικό κλίμα το πρώτο παγκαπνεργατικό συνέδριο, από το οποίο προέκυψε μια νέα ομοσπονδία, η Πανελλαδική Καπνεργατική Ομοσπονδία (Π.K.O.) η οποία ένωσε όλες τις παλαιότερες. Απόρροια του ενωτικού κλίματος που δημιουργήθηκε ήταν η μεγάλη απεργία των καπνεργατών της Mακεδονίας το Mάιο του 1936. H απεργία είχε ξεκινήσει στα τέλη Απριλίου και κορυφώθηκε στις 9 Mαΐου, όταν κηρύχθηκε γενική απεργία στη Θεσσαλονίκη.
H κύρια συγκέντρωση της απεργίας άρχισε γύρω στις 10.30 τ_ πρωί. H αστυνομία και ο στρατός κατέλαβαν στρατηγικές θέσεις στην περιοχή. O πρώτος εργάτης που πέθανε εκείνη την ημέρα, ίσως η πιο θρυλική μορφή του εργατικού μεσοπολεμικού κινήματος (ο Γ. Ρίτσος μετά τα γεγονότα γράφει τον Επιτάφιο), ήταν ο οδηγός ταξί, Tάσος Tούσης. Οι εργάτες θα συνεχίσουν την πορεία τους φέροντας το νεκρό του σώμα πάνω σε μία πόρτα. Εκείνη την ημέρα η αστυνομία θα δολοφονήσει άλλους 9 εργάτες. H απεργία αυτή έδειξε ότι παρά τα πλήγματα στις τάξεις των καπνεργατών, η ριζοσπαστική τους πολιτική θέση δεν είχε καμφθεί.
Οι συσκευασίες του βιομηχανικού τσιγάρου
Με την εφεύρεση των σιγαροποιητικών μηχανών γίνεται η μετάβαση στη βιομηχανική παραγωγή των μηχανοποίητων τσιγάρων. Στην Ελλάδα, η πρώτη απόπειρα εισαγωγής μηχανημάτων κοπής καπνού και κατασκευής τσιγάρων (που δεν λειτούργησαν ποτέ) έγινε το 1884 από το Δημόσιο. H πρώτη σιγαροποιητική μηχανή που λειτούργησε εισήχθη από τον καπνοβιομήχανο Aγγελίδη το 1895. Εν συνεχεία, ακολούθησαν και άλλοι καπνοβιομήχανοι. Εργατικές κινητοποιήσεις ξέσπασαν με την άφιξη των πρώτων σιγαροποιητικών μηχανών, γιατί η παρουσία τους καταργούσε το επάγγελμα του σιγαροποιού. Από τις πρώτες συμβιβαστικές λύσεις που προτάθηκαν ήταν η σιγαροποιητική μηχανή να κατασκευάζει μόνο λαϊκά τσιγάρα και να γράφεται ευκρινώς στα πακέτα η λέξη «μηχανοποιημένα».
Τα ελληνικά κουτιά τσιγάρων πληθαίνουν τη δεκαετία του 1880 για να στεγάσουν τα έτοιμα χειροποίητα τσιγάρα. Μέχρι τη δεκαετία του 1960 συνυπάρχουν με τα τσιγάρα «χύμα».
H διακόσμηση των πρώτων πακέτων ήταν αποτέλεσμα μιας ετερόκλητης θεματογραφίας, που αντλούσε συχνά από το «ηρωικό εθνικό παρελθόν» (βασιλείς, ήρωες, πολιτικοί) στο πλαίσιο μιας προσπάθειας εξευγενισμού του προϊόντος. Όμως, αντλούσε ακόμη από αναπαραστάσεις πουλιών και ζώων, αθλητών και αθλημάτων, μυθολογικές σκηνές με πρωταγωνιστές θεούς και ημίθεους.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο με την έκρηξη της διαφήμισης, των μέσων επικοινωνίας και κατ’ επέκταση την άνθηση ενός νέου επαγγελματικού κλάδου, αυτού των γραφιστών, η διακόσμηση των πακέτων έτεινε να γίνεται ολοένα και πιο μινιμαλιστική, αποστρεφόμενη τα φλύαρα εικαστικά θέματα που προεπιλέχθηκαν. Στα λογότυπα των πακέτων ανιχνεύεται συχνά κάποιο σχόλιο για την ποιότητα τους: «Εκλεκτά», «Τέλεια», ο τόπος της προέλευσης τους, ο αριθμός των περιεχόμενων τσιγάρων, και τέλος- όπως είναι αναμενόμενο- η ταυτότητα του καπνοβιομήχανου.
